Theodore von Kármán (1881-1963), Macar asıllı bir Amerikalı fizikçi. Dinamik konusunda 20. yüzyılın önemli fizikçilerinden biri olarak kabul edilir. Supersonik ve hipersonik uçuşun teorisi ve uygulamaları konusunda çok önemli katkıları olmuştur.

The Wind and Beyond, von Kármán’ın hayatını ve çalışmalarını anlattığı bir anı kitabı.

Kitabın 334-339 sayfaları arasındaki 42. bölümünde Von Kármán 1954 yılında Türkiye’ye gelişini anlatıyor. Bilim ve Savunma konusunda bir seminer vermek ve kitapta anlattığı NATO ile alakalı başka işler için gelmiştir. Bir kaç günlük vaktini Ankara’da Genelkurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığında zamanın bürokratları ve generalleri ile geçirir. Bu sürede askerler ile von Kármán arasında çok ilginç ve eğitici diyaloglar olur. Zamanın yüksek rütbeli subaylarının akademisyenlere bakış açısını ortaya çıkaran bu diyalogların unutulmasına gönlüm razı gelmedi. University of California Santa Barbara kütüphanesinde bir kopyasını bulduğum kitabın 42. bölümünün tamamını aşağıda bulacaksınız. Okumanızı şiddetle öneririm.

Türkiye ile direkt alakalı bir kısmını tercüme etmeyi faydalı buldum.

*****

Türkiye’ye 1954 yılında Frank Wattendorf ile birlikte geldim ve resmi kişiler beni Atatürk’ün mezarına çelenk koymaya davet ettiler. Kabul edip yapmış olmam herhalde onların üzerinde çok iyi bir etki yarattı. Akabinde “bilim ve savunma” konusundaki seminerimi verdim. Dinleyiciler arasında yüksek rütbeli generaller vardı.

Konuşmamdan sonra bir general ayağa kalktı ve Amerika Birleşik Devletlerinin ne zaman Türkiye’ye bilimadamlarını göndereceğini sordu.

“Amerikan bilimadamları mı?” diye sordum.

“Evet, tabii” dedi. ABD bilimde dünya lideri değil mi?’

İçimi çektim, “Ben sizin bilimadamlarınızdan bahsediyordum”, dedim. “Sizin bilimadamlarınız savunma konusunda ne yapıyorlar?”

Başka bir general ayağa kalktı ve “Türkiye’de bilimadamı yok, dedi”

Şaşırarak, ona İstanbul Üniversitesinde tanıdığım bir çok bilimadamı var, dedim. Arzu ederseniz size isimlerini vereyim, dedim.

General bana teşekkür etti. “Bir daha geldiğinizde, onları bir araya getirelim ve onların neler yapabileceği konusunda konuşalım,” dedi.

“Türkiye’de telefon yok mu?” diye sordum.

“Var, tabii.”

“İyi, o zaman onları telefonla arayalım.”

“Ama, isimlerini bilmiyoruz ve onları buraya getirmek çok uzun zaman alır” diye başka bir general itiraz etti.

“Gece işleyen bir treniniz yok mu?” diye sordum.

“Evet, var ama ..”

“Harika, ben onları arayacağım ve gece treni ile hemen gelmelerini isteyeceğim,” dedim.

Gerçekten de aradım ve geldiler. Türk bilimadamları bundan çok mutlu oldular. Benimle konuşurken hükümet ve ordudan çok soyutlanmış olduklarını söylediler. Ertesi gün toplantıya onlar da katıldı. Salon üniformalı askerlerle doluydu. En önde genelkurmay başkanları oturuyordu.

Ayağa kalktım ve “Sayın beyefendiler,” dedim, “Sizlere Türk bilimadamlarını takdim ediyorum!”

*****

Yorumlar

Bu yorum Neşet Fırat’dan (Facebook profile: https://www.facebook.com/nfrat)
C. Güner Onay’ın yazmış olduğu Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken isimli kitaptan:
https://cetinkayakoc.net/earc/EAKreiken.pdf

Türkiye 15 Şubat 1952 tarihinde, aşağı yukarı AGARD’ın kurulduğu günlerde NATO’ya girmiştir. Türk Milli Savunma Bakanı’nın katıldığı ilk NATO Savunma Bakanları toplantısında Dr. von Kármán Türkiye’nin AGARD faaliyetlerine katılmasını önermiş, ancak dönemin bakanı Türkiye’nin savunma araştırmaları alanında NATO’ya katkıda bulunacak düzeyde olmadığı için katılmayı düşünmediğini söylemiştir. Bunun üzerine Dr. von Kármán Türkiye’de savunma araştırma faaliyetleri yetersizse AGARD faaliyetlerine katılmanın daha büyük önem taşıdığını, çünkü AGARD’ın, bilimsel yetkinliğe erişmiş ülkelere değil gelişmekte olan ülkelere yardım amacı ile kurulduğunu anlatmıştır. Bu konuşmalardan sonra Genel Kurmay Lojistik Başkanlığı’nda görevli Hv. Yük. Müh. Yb. Fuat Uluğ AGARD’ın Paris’te 19 ‐ 21 Mayıs 1952 tarihinde yapılan ilk “Milli Delegeler Kurulu” toplantısına katılmıştır. Kendisi ile yakın dostluk kuran F. Uluğ, Dr. von Kármán’ın 1954 yılında Genelkurmay Başkanlığı’nı ziyaret etmesini sağlamış, bu ziyaret sonunda 19 Ağustos 1954 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı’nda “İlmi İstişare Kurulu Müdürlüğü” ismi ile ilk araştırma birimi kurulmuş ve yöneticiliğine de Alb. Fuat Uluğ atanmıştır12. 1957 yılında Tuğgeneral olan Fuat Uluğ 1958 yılında adı ARGE olan bu teşkilatın başında emekli olduğu 1960 yılına kadar kalmış ve bu sürede AGARD Milli Delegeliği görevi de devam etmiştir.